10 έτη ελληνικού εξορυκτικού προγράμματος: μια επισκόπηση
Το 2020 ήταν χρονιά ανακατατάξεων στους εξορυκτικούς σχεδιασμούς στον ελλαδικό χώρο. Οι ανακατατάξεις οφείλονται στην κρίση στην αγορά υδρογονανθράκων λόγω των χρόνιων αντιφάσεων εντός της αγοράς ενέργειας σε συνδυασμό των συνθηκών της COVID-19 σε συνδυασμό με τις χρόνιες αντιφάσεις εντός της αγοράς ενέργειας γενικότερα. Οι υπό διαμόρφωση συνθήκες εντός 2021 θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στο εξορυκτικό πρόγραμμα. Ως προς το μόνο υπό εκμετάλλευση κοίτασμα στον Πρίνο, η Κομισιόν προχωρά σε έγκριση δανείου άνω των 90 εκ ευρώ προς την Energean με εγγυητή το ελληνικό δημόσιο. Η μερική ή συνολική αποχώρηση των ανάδοχων εταιρειών από τις περιοχές Ιωαννίνων και Αιτωλοακαρνανίας αποτελεί νίκη των τοπικών κοινωνιών ως αποτέλεσμα ευρύτερων παραγόντων και των κοινωνικών αντιδράσεων. Ωστόσο, αυτές οι νίκες δεν αποτελούν την αρχή του τέλους του εξορυκτικού προγράμματος. Η γενική τάση που διαμορφώνεται σηματοδοτεί την συγκέντρωση των υπαρχουσών παραχωρήσεων σε συγκεκριμένες εταιρείες και την επέκταση της οικοπεδοποίησης των θαλάσσιων περιοχών με όλες τις γεωπολιτικές επιπλοκές, τις οποίες μια τέτοια επέκταση συνεπάγεται. Μάλιστα η πρωτοβουλία της ΕΔΕΥ για τη δημιουργία φόρουμ των αρμόδιων αρχών για την υπεράκτια ασφάλεια των μεσογειακών κρατών της Ε.Ε. συνηγορεί προς μια τέτοια κατεύθυνση. Οι αλλαγές ως προς τις ανάδοχες εταιρείες στα αντίστοιχα οικόπεδα και οι καθυστερήσεις στο εξορυκτικό πρόγραμμα αποτέλεσαν αντικείμενο δημοσιογραφικής προπαγάνδας με υπερφίαλες και ατεκμηρίωτες δηλώσεις για τα οφέλη των εξορύξεων και σιωπή για το περιβαλλοντικό και κοινωνικό κόστος τους. Η πραγματικότητα της μετατροπής μιας περιοχής σε φιλέτο προς αγοραπωλησία μεταξύ των ανάδοχων εταιρειών σημαίνει πως οι ζωές δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων σε κάθε τοπική κοινωνία επηρεάζονται από την εταιρική δραστηριότητα χωρίς αυτές να έχουν γνώση και δυνατότητα παρέμβασης στο εταιρικό γίγνεσθαι. Το παρόν κείμενο αποτελεί μια επισκόπηση του καθεστώτος των παραχωρήσεων εν έτει 2021 και της εταιρικής και δημοσιογραφικής δραστηριότητας ως προς το εξορυκτικό πρόγραμμα καθώς το σύγχρονο εξορυκτικό πρόγραμμα μπαίνει στη δεύτερη δεκαετία του∙ μάλιστα με νέες προοπτικές, στο πλαίσιο νέων επενδυτικών μοντέλων που συνδυάζουν τις εξορύξεις υδρογονανθράκων με τις εγκαταστάσεις αιολικών πάρκων και την παραγωγή υδρογόνου στο μέτρο που η ΕΔΕΥ αναζητά συνέργειες στην «πράσινη» οικονομία για να εξασφαλίσει τη βιωσιμότητά αυτών των σχεδιασμών.[1]
Χερσαία οικόπεδα:
Ιωάννινα: Η σύμβαση παραχώρησης της χερσαίας περιοχής «ΙΩΑΝΝΙΝΑ» στην ENERGEAN OIL & GAS - ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΙΓΑΙΟΥ Α.E., (σημερινή ονομασία ENERGEAN) με 80% και στην PETRA PETROLEUM INC με 20%, για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων κυρώθηκε με τον υπ. αριθμ. Νόμο 4300/03-10-2014. Στα τέλη του 2014 η ENERGEAN OIL & GAS εξαγόρασε το ποσοστό της καναδικής PETRA PETROLEUM INC και απέκτησε το 100% των δικαιωμάτων. Το 2017, το 60% των δικαιωμάτων πέρασε στην Repsol (διαχειριστής). Αφορά συνολική έκταση περίπου 4.187 τετρ.χλμ. και περιλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος των ΠΕ Ιωαννίνων και Θεσπρωτίας. Οι σεισμικές έρευνες ουσιαστικά ολοκληρώθηκαν το 2019.
To 2020, η κοινοπραξία Repsol-Energean ζήτησε και πήρε παράταση από την ΕΔΕΥ για την ολοκλήρωση της πρώτη φάσης των ερευνών και της επενδυτικής απόφασης για το δεύτερο στάδιο των ερευνών μέχρι τις 02/04/2021. Σε δημοσίευση του επενδυτικού πλάνου της για την 5ετία 2021-2025 η Repsol δεν περιλαμβάνει χερσαία οικόπεδα στην Ελλάδα. Αυτή η κίνηση ήταν αντιφατική ως προς την παράταση την οποία είχε ζητήσει η κοινοπραξία ως τον Απρίλη 2021 καθώς μια πιθανή συνέχιση στη δεύτερη φάση συνεπάγεται ενεργοποίηση της συμβατικής υποχρέωσής για τη διενέργεια της πρώτης ερευνητικής γεώτρησης ως το 2023. Στις αρχές Απρίλη, η Repsol δρομολόγησε την αποχώρηση της από το οικόπεδο Ιωάννινα-Θεσπρωτία με συνέπεια η Energean να είναι η αποκλειστική ανάδοχος εταιρεία. Η αποχώρηση της συνοδεύτηκε με νέα παράταση από την ΕΔΕΥ προς την Energean ως τον Οκτώβρη 2021.
Στη χρηματιστηριακή διάσταση της αγοράς ενέργειας, είναι συχνό το φαινόμενο μια περιοχή να παραμένει χωρίς τελική απόφαση σε κάθε φάση για πολλά χρόνια διότι γίνεται αντικείμενο χρηματιστηριακού κέρδους καθώς η παραμονή μιας περιοχής στο χαρτοφυλάκιο μιας εταιρείας παρουσιάζεται ως δυνητικό τμήμα του κύκλου εργασιών της εταιρείας με σκοπό να προσελκύσει περισσότερους επενδυτές και αύξηση της τιμής της μετοχής της.
Άρτα-Πρέβεζα: Η σύμβαση παραχώρησης της χερσαίας περιοχής «Άρτα - Πρέβεζα» στα ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΑ Α.Ε. για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων κυρώθηκε με τον υπ. αριθμ. Νόμο 4526/16-03-2018. Η παραχώρηση παραμένει στα ΕΛΠΕ χωρίς καμία μεταβίβαση. Αφορά συνολική έκταση περίπου 4.763 τετρ. χλμ και περιλαμβάνει σχεδόν ολόκληρες τις ΠΕ Άρτας και Πρέβεζας, και τμήματα των ΠΕ Θεσπρωτίας, Ιωαννίνων, Τρικάλων, Καρδίτσας, Ευρυτανίας και Αιτωλοακαρνανίας.
Η πρώτη φάση των σεισμικών ερευνών είχε ξεκινήσει το 2019 σε κάποιες περιοχές της ΠΕ Άρτας αλλά δεν ολοκληρώθηκαν. Τον Απρίλιο 2020 η αμερικάνικη SAExploration Holdings ανέλαβε με διαγωνισμό το έργο των ΕΛΠΕ για τη διενέργεια των σεισμικών ερευνών στο συγκεκριμένο οικόπεδο. Οι αντιδράσεις της τοπικής κοινωνίας οδήγησαν κάποια Δημοτικά Συμβούλια όπως του Δήμου Αρταίων και των Κεντρικών Τζουμέρκων να αρνηθούν τη διέλευση των εταιρειών μέσα από τις δημοτικές εκτάσεις για τη διενέργεια ερευνών ενώ κάποιοι άλλοι δήμοι δεν έχουν πάρει απόφαση. Φυσικά, με το Ν. 4685/2020 δεν απαιτείται πλέον η έγκριση των ΟΤΑ, οπότε – έστω «τεχνικά» - οι έρευνες μπορούν να προχωρήσουν κανονικά σε όλη την έκταση του οικοπέδου.
ΒΔ Πελοπόννησος: Τα ΕΛΠΕ κατέχουν καθ’ ολοκληρίαν τη μίσθωση με σύμβαση η οποία κυρώθηκε με τον υπ. αριθμ. Νόμο 4526/16-03-2018. Η περιοχή καταλαμβάνει τμήματα της Π.Ε Αχαΐας και Ηλείας σε έκταση 3,778.3 τετρ.χλμ. Για την διαχείριση του ερευνητικού προγράμματος το οποίο έχει ορισμένη διάρκεια 7 ετών, έχει ιδρυθεί θυγατρική εταιρεία με την επωνυμία «ΕΛΠΕ-ΒΔ Πελοπόννησος». Τα ΕΛΠΕ έχουν λάβει 6μηνη παράταση για τη διενέργεια της πρώτης φάσης του βασικού σταδίου των ερευνών, ως τις 15 Σεπτεμβρίου του 2021, παρ’ ότι αρχικά είχαν ζητήσει από την ΕΔΕΥ παράταση 20 μηνών (δηλαδή έως τις 15/3/2022) για την ολοκλήρωση αυτών των εργασιών.
Αιτωλοακαρνανία: Η σύμβαση παραχώρησης της χερσαίας περιοχής «Αιτωλοακαρνανία» κυρώθηκε στην ENERGEAN OIL & GAS - ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΙΓΑΙΟΥ Α.E. με υπ. αριθμ. Νόμο 4524/15-03-2018. Το 2017 αγόρασε το 60% των παραπάνω δικαιωμάτων η Repsol (διαχειριστής). Αφορά συνολική έκταση περίπου 4.360 τετρ. χλμ και περιλαμβάνει σχεδόν ολόκληρη την Π.Ε. Αιτωλοακαρνανίας και ένα μικρό τμήμα της ΠΕ Ευρυτανίας. Στις αρχές του 2021, η παραχώρηση επιστράφηκε στο ελληνικό δημόσιο μετά την αποχώρηση της κοινοπραξίας.
Θαλάσσια οικόπεδα:
Δυτικό Κατάκολο: Η σύμβαση παραχώρησης με 100% ανάδοχο εταιρεία την Energean, κυρώθηκε το 2014 σε συνολική έκταση 545 τετρ.χλμ. Η περιοχή εκμετάλλευσης καθορίστηκε το 2016 σε έκταση 60 τετρ.χλμ., η οποία περιλαμβάνει χερσαία έκταση (περιοχή Βιολογικού Καθαρισμού του Πύργου Ηλείας) για τις εγκαταστάσεις για τη διενέργεια οριζόντιων γεωτρήσεων στο προς άντληση υπεράκτιο κοίτασμα. Το Δ. Κατάκολο αποτελεί το μόνο οικόπεδο στο οποίο έχει ολοκληρωθεί το ερευνητικό πρόγραμμα με πλήρη χαρτογράφηση των επιβεβαιωμένων κοιτασμάτων πετρελαίου/φυσικού αερίου. Η περίπτωση του Δ. Κατάκολου είναι ενδεικτικό παράδειγμα της δημοσιογραφικής παραπληροφόρησης σχετικά με το εξορυκτικό πρόγραμμα στη χώρα. Τα ΜΜΕ επένδυσαν σε μια αφήγηση τεράστιων κοιτασμάτων, η οποία θα έφερνε υπέρογκα κέρδη αλλά όσο το πρόγραμμα προχωρούσε και γινόταν σαφές πως είναι παντελώς ανακριβής μια τέτοια αφήγηση συχνά εφευρίσκονταν δικαιολογίες όπως η «γραφειοκρατία» η οποία είναι το εμπόδιο στο πετρελαϊκό success story της εξορυκτικής δραστηριότητας της Energean. Έτσι, το 2019 ανακοινώθηκε πως το 2020 θα γίνει η πιλοτική γεώτρηση/άντληση, και ακριβώς το ίδιο ανακοινώθηκε το 2020 για το 2021. Η εταιρεία ακόμη διατηρεί το δικαίωμα Τελικής Επενδυτικής Απόφασης για την άντληση ή αποχώρηση από το κοίτασμα. Ποιος ωφελείται από τη συνεχιζόμενη δημοσιογραφική προπαγάνδα η οποία επιτρέπει στην εταιρεία να διατηρεί στο χαρτοφυλάκιο της το Δ. Κατάκολο; Οι τοπικές κοινωνίες δεν μπορούν να κρατούνται σε διαρκή ομηρεία από τον «δυνητικό κύκλο εργασιών» και τον χρηματιστηριακό τζόγο των εταιρειών.
Block 2 (Κέρκυρα): Στο θαλάσσιο μπλοκ 2, το οποίο βρίσκεται 30 χλμ. δυτικά της Κέρκυρας, είχαν αρχικά ορισθεί ως μισθωτές οι εταιρίες Τotal κατά 50%, η Edison κατά 25% και τα ΕΛΠΕ κατά τα λοιπά 25%. Ωστόσο η Energean εξαγόρασε την Edison E&P, ενδυναμώνοντας πια η πρώτη την θέση της ως τη μεγαλύτερη ανεξάρτητη εταιρία έρευνας και παραγωγής που είναι εισηγμένη στο Λονδίνο. Επιπλέον, η Energean ολοκλήρωσε την εξαγορά του μεριδίου της Total, οπότε πλέον έχει υπεισέλθει ως ανάδοχη εταιρία σε ποσοστό 75% και καθίσταται Διαχειριστής (operator) της παραχώρησης. Η Energean ζήτησε και πήρε 24μηνη παράταση για το ερευνητικό πρόγραμμα ως τις 15 Μαρτίου του 2023 προκειμένου να διευκολυνθεί η ολοκλήρωση των τεχνικών εργασιών του Προγράμματος Ελαχίστων Εργασιών της 1ης Φάσης.
Block 3&7 (Ν.Κέρκυρας&ΒΔΛευκάδας): Η σύμβαση κυρώθηκε με N.4629/19 (ΦΕΚ 154Α/10-10-19) και μισθώτριες εταιρείες την κοινοπραξία Repsol (50%) – ΕΛΠΕ (50%). Οι ενδείξεις ενεργών περιοχών ανοικτά της Αλβανίας και στην Ιταλία τροφοδοτούν την ερευνητική δραστηριότητα στην περιοχή της Ν. Κέρκυρας και ΒΔ Λευκάδας.
Block 10 (Κυπαρισσιακός κόλπος): Η σύμβαση κυρώθηκε με Ν.4630/19 (ΦΕΚ 155Α/10-10-19) και μισθώτρια εταιρεία τα ΕΛΠΕ. Περιλαμβάνει έκταση 3,420.6 τετρ.χλμ στην δυτική ακτή της Πελοποννήσου.
Δυτικός Πατραϊκός: Η αρχική σύμβαση η οποία περιελάμβανε έκταση 1,892 τετρ.χλμ πλησίον Κεφαλονιάς και Ιθάκης είχε ως μισθώτρια την κοινοπραξία ΕΛΠΕ (50%)-Edison(50%). Το 2019, η Energean εξαγόρασε το ποσοστό της Edison. Μια άλλη όψη των συμβάσεων πως οι διαρκείς αγοραπωλησίες τους μπορούν να αποφέρουν κέρδη στις εταιρείες χωρίς φυσικά κανένα οικονομικό ή κοινωνικό όφελος για την κοινωνία, η οποία βρίσκεται σε πλήρη άγνοια για τα παζάρια κλειστών γραφείων μεταξύ υψηλόβαθμων στελεχών. Η «συνύπαρξη» Energean και ΕΛΠΕ δημιουργεί επιπλέον ερωτηματικά καθώς το 2015 τα ΕΛΠΕ προχώρησαν σε δικαστικές ενέργειες εναντίον της Energean για «παράνομες σεισμικές έρευνες» όπως τις χαρακτήριζε, τότε, στο Θρακικό πέλαγος στον μεταξύ τους ανταγωνισμό. Το κοίτασμα του Δ. Πατραϊκού βρίσκεται στη δεύτερη φάση ερευνών και την απόφαση ερευνητικής γεώτρησης. Πρόσφατα, ανακοινώθηκε τρίτη κατά σειρά παράταση για την επενδυτική απόφαση ως τον Ιανουάριο του 2023 με πρόσχημα την κατάσταση στην αγορά και τα "γραφειοκρατικά εμπόδια" για τις υπό χρήση λιμενικές εγκαταστάσεις κατά τη φάση της ερευνητικής γεώτρησης.
Δυτικά & Νοτιοδυτικά Κρήτης: Η σύμβαση περιλαμβάνει έκταση ~40,000 τετρ.χλμ. και κυρώθηκε με Ν.4631/19 (ΦΕΚ 156Α/10-10-19) στην κοινοπραξία Total (40%)-ExxonMobil(40%) – ΕΛΠΕ (20%). Η έκταση αποτελεί κλασσικό παράδειγμα δημοσιογραφικής προπαγάνδας όπου τα ΜΜΕ επιδόθηκαν σε fake news περί «κοιτάσματος-μαμούθ» 280 δις. κυβικών μέτρων χωρίς καν να έχουν γίνει σεισμικές έρευνες, οι οποίες είχαν αρχικά προγραμματιστεί για τις αρχές του 2021 και τελικά παρατάθηκαν για τον χειμώνα 2021-2022. Ωστόσο σημειώνεται εδώ πως οι τρεις αυτές ανάδοχες εταιρίες έχουν συμφωνήσει με την γαλλική ENGIE για τον σχεδιασμό και την κατασκευή ενός πρότζεκτ («Masshylia») βάσει του νέου επενδυτικού σχεδίου για την παραγωγή μπλε υδρογόνου από φυσικό αέριο με ταυτόχρονη δέσμευση και αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα και την παραγωγή πράσινου υδρογόνου από ΑΠΕ.
Block 15 (N.Κρήτη): Η περιοχή Νότια της Κρήτης με συνολική έκταση 33,933 τετρ.χλμ. οριοθετήθηκε και βγήκε προς παραχώρηση το 2019 και η ΣΜΠΕ εγκρίθηκε εντός 2020. Συνδέεται άμεσα με τους γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς στη ΝΑ Μεσόγειο και το τουρκολιβυκό σύμφωνο, το οποίο προχωρά σε αντιπαραθετικές οριοθετήσεις οικοπέδων. Το οικόπεδο καλύπτει το λιβυκό πέλαγος νότια της Κρήτης και βρίσκεται πλησίον 18 περιοχών Natura και πολλών θαλάσσιων υγρότοπων μεταξύ τους και αυτοί στις νήσους της Γαύδου, Γαυδοπούλας, Χρυσής και Κουφονησίου.
Το Δεκέμβρη 2020, η πίεση προς τους αρμόδιους φορείς για να προχωρήσει άλλο ένα περιβαλλοντικό και κοινωνικό έγκλημα οδήγησε στη δίωξη και καθαίρεση υπηρεσιακών παραγόντων της Δ/νσης Δασών Λασιθίου που εξέφρασαν την άποψή τους υπέρ της περιβαλλοντικής προστασίας της νήσου Χρυσή όπως καταγγέλλει η ΟΣΕΑΔΕ (Ομοσπονδία Συλλόγων Εργαζομένων Αποκεντρωμένων Διοικήσεων Ελλάδος).
