ΙΩΑΝΝΗΣ Π.Α. ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ*
http://www.kathimerini.gr/957987/opinion/epikairothta/politikh/ta-aeria-den-fernoyn-thn-eytyxia
Πολλά ΜΜΕ, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, πολίτες πρώτης κατηγορίας (πολιτικοί), πολίτες δεύτερης κατηγορίας απεγνωσμένοι από την κρίση, και άπειροι εμπειρογνώμονες αναζητούν σωτηρία σε ενεργειακά κοιτάσματα. Οικονομικά, στρατιωτικά, γεωπολιτικά και κατά τόπους νεφελώδη προφητικά ρητά ανακατεύουν στο μυαλό ένα θολό αέριο συνωμοτικής θεογονίας. Ποια είναι η πραγματικότητα;
Τα τεκμηριωμένα αποθέματα του πλανήτη σε πετρέλαιο, φυσικό αέριο και γαιάνθρακα είναι άνισα κατανεμημένα. Δεκαοκτώ μόνο χώρες έχουν κοιτάσματα που αξίζουν πάνω από 2 τρισ. δολάρια, με πρώτη στη λίστα τη Ρωσία (25 τρισ.).
Ειδικότερα για το φυσικό αέριο (περί ου γίνεται λόγος σε Ελλάδα και Κύπρο) τα τεκμηριωμένα παγκόσμια αποθέματα εκτιμώνται συνολικά σε δυνητικό πλούτο περίπου 20 τρισ. δολαρίων, αν (έμφαση στο «αν») εξορυχθούν. Τα πιθανολογούμενα κοιτάσματα φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο («Αφροδίτη» στην Κύπρο, και τα αρκετά μεγαλύτερα «Λεβιάθαν» στο Ισραήλ και «Zhor» στην Αίγυπτο) αποτελούν συνολικά πολύ λιγότερο από 1% των παγκόσμιων αποθεμάτων. Αν ολόκληρη η «Αφροδίτη» εξορυχθεί, το αέριά της αξίζουν σήμερα περίπου 20 δισ. δολάρια. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει ακόμα κανένα σημαντικό κοίτασμα με αντίστοιχο επίπεδο τεκμηρίωσης και αντίστοιχη χρονική εγγύτητα εξόρυξης. Επίσης, οι μελλοντικές τιμές είναι απρόβλεπτες. Π.χ. οι τιμές πετρελαίου και φυσικού αερίου υποχώρησαν 30% από το 2013. Με ανάδειξη σχιστολιθικών μεθόδων και προώθηση άλλων μορφών ενέργειας, η συνολική αξία των κοιτασμάτων ίσως υποχωρήσει περισσότερο.
Το κέρδος πηγαίνει κυρίως στις εταιρείες εξόρυξης και αξιοποίησης. Το «κυρίαρχο κράτος» (εδώ γελάνε) συνήθως παίρνει μικρό ποσοστό και προσθέτει φόρους, οπότε οικειοποιείται τελικά περίπου 20% του κέρδους. Επίσης διεκδικεί όφελος από μείωση εξόδων για εισαγωγή ενέργειας, ενώ χώρες με δικό τους νόμισμα βελτιώνουν τη νομισματική τους ισοτιμία λόγω ευνοϊκότερου ισοζυγίου πληρωμών. Υπάρχουν όμως κι αστάθμητοι παράγοντες. Σημαντικό έμμεσο δημόσιο κόστος είναι η ανάγκη στρατιωτικής προκάλυψης, π.χ. το Ισραήλ υπολογίζει κόστος 3 δισ. δολαρίων ώστε με πολεμικό ναυτικό να προστατεύσει τον «Λεβιάθαν». Οι επιδράσεις στο περιβάλλον διαφέρουν ανάλογα με τη μορφή ενέργειας και τις περιστάσεις. Μπορεί τελικά να αποτελούν τη μεγαλύτερη ωφέλεια ή βλάβη.
Αν το δημόσιο κέρδος είναι 20%, τότε για ένα κοίτασμα όπως της Κύπρου, 20x0,20=4 δισ. δολάρια σε βάθος 100 χρόνων (40 εκατομμύρια ετησίως), όντως είναι υπολογίσιμο ποσό για ένα μικρό κράτος. Ομως εύκολα εξανεμίζονται σε στρατιωτικό κόστος ή άλλα απρόβλεπτα. Για την Ελλάδα (που δεν έχει καν τέτοιο κοίτασμα), 40 εκατομμύρια δολάρια ετησίως είναι το ένα εκατοστό του ετήσιου συνεχιζόμενου σκανδάλου αχρείαστης φαρμακευτικής δαπάνης. Ενας ανίκανος πολιτικός μπορεί άνετα να ζημιώσει το Δημόσιο 40 εκατομμύρια δολάρια για κομματικό πασατέμπο σε μηδενικό χρόνο.
Εστω ότι τρελαινόμαστε εντελώς και πιστεύουμε ότι η Ελλάδα διαθέτει εκατό φορές περισσότερα κοιτάσματα από την Κύπρο, οπότε εκ θαύματος ξαφνικά φτάνουμε τις 18 χώρες που ανέφερα παραπάνω σε ενεργειακό πλούτο που μπορεί να αξιοποιηθεί. Πόσο καλύτερη είναι η ζωή στις χώρες αυτές;
Μόνο τρεις από τις 18 χώρες (Αυστραλία, Καναδάς, ΗΠΑ) υπερτερούν της Ελλάδας σε δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης, επίπεδο εκπαίδευσης (Education Index) ή ποιότητα δημοκρατίας (Democracy Index). Μόνο δύο έχουν καλύτερο προσδόκιμο επιβίωσης (Αυστραλία, Καναδάς).
Οι υπόλοιπες «προικισμένες» χώρες καταβαραθρώνονται σε αυτούς τους δείκτες: Οι Ρώσοι ζούνε 11 χρόνια λιγότερα και οι Νιγηριανοί 30 χρόνια λιγότερα από τους Ελληνες. Από τις 18 χώρες, οι 14 είναι ανάμεσα στις πιο ανελεύθερες στον κόσμο. Ενδεκα από τις 18 χώρες έχουν μικρότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Η μητερούλα Ρωσία έχει περίπου το μισό κατά κεφαλήν ΑΕΠ από την καραβοτσακισμένη Ελλάδα, η Ινδία το ένα δέκατο. Ο ορυκτός πλούτος συχνά δεν δημιουργεί πραγματικό πλούτο, το αντίθετο.
Αλλά ας πάρουμε μια χώρα που μας ξεπέρασε σε πλούτο ειδικά λόγω των πετρελαίων της: πόσοι Ελληνες ονειρεύονται να γίνουμε Σαουδική Αραβία; Ορισμένοι λιγουρεύονται τις κρατικές παροχές και την αργία που δήθεν εξασφαλίζουν το αργό και το αέριο. Την αργία που αποβλακώνει, το αέριο που εξαερώνει την πρωτοβουλία, που σε κάνει να αποδέχεσαι αναντίρρητα ανελευθερία, ανισότητα, μεσαιωνική δικαιοσύνη. Τη φρικτή καταδίκη να κά (αα)θεσαι. Αλλοι εικάζουν πως, με τους φωτισμένους πολιτικούς που διαθέτουμε, σίγουρα τα κέρδη θα επενδυθούν σε αξιόλογους σκοπούς, π.χ. να ενδυναμώσουν τα χρεοκοπημένα πανεπιστήμια. Τo King Abdullah University of Science and Technology έχει ίδια περιουσία με το Stanford, περίπου 20 δισ. δολάρια. Σίγουρα θα κατορθώσει κάποια πράγματα με αυτόν τον θησαυρό. Πιθανότατα όμως κυρίως θα πληρώνει αδρά κάποιους διάσημους καθηγητές για ένα πέρασμα από την πανεπιστημιούπολή του, ενώ η πραγματική δουλειά τους θα γίνεται σε χώρες που σέβονται περισσότερο τον άνθρωπο.
Και οι προκλήσεις, η εδαφική ακεραιότητα, οι ευερέθιστοι γείτονες που εποφθαλμιούν το (εν πολλοίς ανύπαρκτο) φυσικό μας αέριο και όχι μόνο; Οντως, η Ελλάδα γειτονεύει δυστυχώς με μια τυραννία. Χώρες που κατρακυλούν, αρέσκονται να μαλλιοτραβιούνται για το παραμικρό, να αποκοιμίζουν καταπιεσμένους πολίτες με εθνικές κορώνες, να σπαταλάνε ζωές δικές τους και άλλων. Ισως χρειαστεί να υπερασπιστούμε πανανθρώπινες αξίες. Ανεξάρτητα όμως από τους γείτονες, πρέπει να δούμε πώς θα χτίσουμε κάτι που θα στεριώσει. Κάτι στερεό επιτέλους, όχι μόνο αέρια.
Καλή Ανάσταση!
* Ο κ. Ιωάννης Π.Α. Ιωαννίδης κατέχει την έδρα C.F. Rehnborg πρόληψης νοσημάτων στο Πανεπιστήμιο Stanford, όπου είναι καθηγητής παθολογίας, έρευνας και πολιτικής υγείας, επιστημών δεδομένων, και στατιστικής.
